Proponowana nowelizacja przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2023 r. poz. 1504 z późn. zm., dalej: „Ustawa”) w zakresie wprowadzenia do Ustawy art. 33a-33c stanowi rażące naruszenie Konstytucji RP oraz wiążącego Polskę międzynarodowego prawa człowieka. Skala naruszeń podstawowych praw człowieka w przypadku przyjęcia proponowanej nowelizacji byłaby bezprecedensowa.
Należy przede wszystkim wskazać, że wprowadzenie do Ustawy art. 33a, umożliwiającego czasowe ograniczenia prawa do złożenia wniosku o ochronę międzynarodową stanowi rażące naruszenie art. 56 ust. 2 Konstytucji RP, w którym zagwarantowano możliwość ubiegania się cudzoziemcy o przyznanie statusu uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.
Narażone zostało prawo do ubiegania się o ochronę międzynarodową wyrażone w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców, sporządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. poprzez wprowadzenie mechanizmu umożliwiającego wydalenia lub zawrócenia cudzoziemców do granicy terytoriów, gdzie ich życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo po uprzednim pozbawieniu ich prawa do ubiegania się ochronę międzynarodową w Polsce. Proponowane zmiany naruszają tym samym art. 33 Konwencji Genewskiej. Należy podkreślić, że ograniczenia wyrażonego w Konwencji Genewskiej prawa do ubiegania się o status uchodźcy, można zastosować wyłącznie wobec osób, które dokonały zbrodni określonych kategorii bądź też są winne czynów sprzecznych z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych.
Wprowadzenie proponowanych rozwiązań poprzez akt prawny rangi ustawy, które są niezgodne z przepisami Konwencji Genewskiej, stanowiącej ratyfikowaną, za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, umowę międzynarodową, rażąco narusza art. 9 oraz art. 91 ust. 2 Konstytucji RP gdzie wskazano na prymat prawa międzynarodowego nad krajowym. Na kwestię niedopuszczalności wprowadzania dodatkowych ograniczeń przez prawodawcę do przesłanek materialnoprawnych, od których uzależnione byłoby przyznanie statusu uchodźcy wielokrotnie wskazywał NSA (patrz. Wyrok NSA w Warszawie z dnia 15.10.1999 r., V SA 706/99; Wyrok NSA w Warszawie z 1.02.2000 r., V SA 859/99; Wyrok NSA w Warszawie z 26.08.1999 r., V SA 708/99, OSP 2000, nr 9, poz. 134.).
Proponowany mechanizm czasowego zawieszenia prawa do ubiegania się o ochronę międzynarodową narusza również prawo UE. Należy tu przede wszystkim wskazać na art. 18 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej gwarantującej prawo do azylu z poszanowaniem zasad Konwencji genewskiej oraz zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej i Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Obejściem przepisów Konstytucji RP jest możliwość swobodnego kształtowania zakresu terytorialnego obowiązywania czasowego ograniczenia prawa do ubiegania się o ochronę międzynarodową przez Radę Ministrów za pomocą aktu rangi rozporządzenia. Narusza to zasadę wyłączności ustawy z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, gdzie wskazano, że: „Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.”.
Wprowadzenie proponowanych zmian do ustawy jest niezgodne z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Należy tu wskazać m.in. na wyrok TSUE z dnia 30 czerwca 2022 r. wydany w sprawie C-72/2232, w którym podkreślono, że zawieszenie przez władzę Litwy dostępu do procedury rozpatrywania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w związku z wprowadzonym stanem wyjątkowym było niezgodne z przepisami UE. Według Trybunału ogólne powołanie się na zakłócenia porządku publicznego lub względy bezpieczeństwa wewnętrznego, nie może stanowić podstawy do pozbawienia prawa do złożenia wniosku o ochronę międzynarodową przez cudzoziemca.
Biorąc powyższe pod uwagę, wprowadzenie proponowanej nowelizacji do Ustawy stanowi poważne naruszenie zobowiązań międzynarodowych Polski w dziedzinie praw człowieka. Jednak przede wszystkim stanowi bezpośrednie i rażące naruszenie przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z tym nie ulega wątpliwości, że proponowane zmiany w Ustawie, zarówno co do formy jak i z samej swojej istoty, naruszają podstawowe zasady rządów prawa i jako takie nie powinny być dalej procedowane.
Opinię sporządził: Tadeusz Kołodziej